Escrivë lou garounés xens tradi’u lafitte.yan [Forum Yahoo GVasconha-doman 2008-01-08 n° 8595]

- Jean Lafitte

Adixat moundë, car Danièl,
Qu'arrespoùni pun per pun au messadyë de l'amic Danièl Séré sus la grafie
dou gascoûn garounés.
« E bé, vau contunhar d'ec hèser. As rason, Jan, de precisar que lo dusau
principi de grafia de l'IEO es l'escritura fonetica das mòts de formacion
populària. Quo's pas tombat dens l'aurelha d'un sord, crei-me. »
Aci lou tèstë edzac dou Doucumén I.E.O. de 1950 :
A. ‹ L’orthographe de l’ensemble des parlers occitans sera sensi-blement
unique. Elle sera basée sur l’emploi des mêmes notations empruntées en
grande partie à notre ancienne langue.

B. ‹ Cette orthographe sera en principe phonétique pour les mots de
formation populaire. Elle sera au contraire fidèle à la graphie d’origine
pour les mots savants grecs ou latins, sauf pour ch, k, ph, rh, th, y,
ti, qui seront remplacés par c ou qu, f, r, t, i, c.

Que’s véd que lous mouts sapiéns grècs ou latîns e soun éths tabé beroy
³founetisats² ! Robèrt Darrigrand qu’at avè plân coumprés en lou soûn
liberòt » Comment écrire le gascon », p. 5.

 » Mès cresi pas qu’aquò s’apliqui as francismes quòra son estats adoptats de
d’òra coma "chèira" [’chèyrë], "chaminèia" [chami’nèyë] ont "ch" es [ch]
coma en francés. Mès "ch" de "chai" [’thyay] es [thy]. Per díser "un
moucheron" dísem "un mosquit de chai" [ung-mous’kit-dé-’thyay]. »
Qu’escrìvi, en lou classic mên, "xèira", "xaminèia", més "chai", permou "x"
qu’éy pertout "ch", méntrë qui"ch" qu’éy de prounouciacioûn cambiadisse
segoun lous parçâns. La grafie ouccitane "chivau" qu’éy coumpléteméns pègue,
permou que "ch" sera prounoucia "tchibaou" pous neo-gascounisans. Mora
qu’avé ya causit "shivau" ; més lou "sh" qu’éy trop rialë en la loéngue
viélhe en coumparè de la "x".
Que hèi pariè en lou mên moudèrnë, permou de trouba "ouperaciounau" la
distinccioûn enter "x" e "ch" englouban.

 » Vesi qu’aquò t’agradaré se me botèvi a la grafia modèrne pr’amòr qu’aquò
saré enquèra mèi bien per saber coma se parla lo garonés de Marmanda. Disi
pas que la grafia classica es la panacèia mès rénder en grafia modèrne la
fonetica das mòts d’a nòste, los vèrbes sustot, quò me sembla venir un chic
complicat, a mens d’adoptar la grafia fonetica "arnaudina" coma la dau
Gaston/Pèir. Balhi un petit exemple : lo vèrbe "chaupicar" [thyowpi’ka] =
patauger, tripoter de l’eau, remuer les aliments dans son assiette quand on
n’a pas très faim, toucher qq chose sans en prendre soin, etc. En grafia
classica seguida de la fonetica entre crochets a ma chaucha damb l’accent
tonic soslinhat, quò balha aquò au present de l’indicatiu : chaupiqui
[thyow’piki], chaupicas [thyow’pikës], chaupica [thyow’pikë], chaupícam
[thyow’pikëng], chaupícatz [thyow’pikëts], chaupican [thyow’pikëng]. A la
prumèra persona dau plurau e a la tresau dau plurau la prononciacion es
identica ; lo contèxte sol permet d’hèser la diferença, e la grafia classica
tabé. Mès coma escríver en grafia modèrne tot aquò sens rénder un tèxte
inintelligible ? A nòste nosaus hèsem pas de diferença entre "-am" e "-an",
"-im" e "-in", "-em" e "-en". Nasalísam la vocala finala.  »
Lous anciâns qu’escrivèn a vostë tout pariè la 1ère e la 3au persoune dou
plurau, e lou countèstë que permetè de coumprénë, tout pariè coum a l’ourau.
Que soun lous gramaticiâns ouccitanistes qui an inventat lou hantaume (=
"épouvantail") de la counfusioûn en aquéth cas. E en escrivë la 1ère
persoune en -m, qu’arriverat a counyuga coum lous biarnés...

 » E i a un patòc (=un tas, un paquet) de causas coma aquò, coma la "h" qu’es
totjorn muda : huc [’uk], hulha [’uyë], hame [’amë], halha [’ayë], haurèst
[ow’rès].  »
N’éy pas ûn proublème : que suféx d’ensegna que la -h éy mude per vostë,
permou que la noucioûn de grafie engloubante n’éy pas reservade a la grafie
ouccitane : Palay que la praticave deya esplicitemén en lou soûn dic.

 » En rèula generala "au" quòra es pas tonic se prononça [ow].  »
Que n’éy pariè en Oussau. Coum ta la h-, que suféx d’at ensegna. E se de
cops lou moundë e prounoùncien "aw", que demoureran de boun coumprénë.
Ue questioun : "rèule" éy ue forme courénte per vostë ? Palay que la segnale
 » en certains lieux », xens precisioûn.

 » E ne’n passi. Se vòlem pas tombar dens una grafia archifonetica, lavetz
coma fau hèser per rénder tot aquò en una grafia modèrne acceptabla e
intelligibla ? Autament dit aimarí bé conéisher la faiçon d’escríver lo
garonés en grafia modèrne se volèvi pas passar per la grafia classica o per
la fonetica d’Arnaudin. »
Que pénsi de que trouberas pistes, senoû respounses couplétes, en ço qui
davantéye.

Hèt beroy,

Yan

Un gran de sau ?

(connexion facultative)

  • Pour créer des paragraphes, laissez simplement des lignes vides.

Ajouter un document

Dans la même rubrique :


 

Sommaire Noms & Lòcs