Adishatz & Kaixo !

Que hèi aqueste messatge en gascon. I a avut hòrt de francés dens los darrèrs messatges.

Ad aqueste subjècte, qu’aimeri saber si los ciutadans espanhòu-parlants de la lista e preferissen legir en francés o en gascon.

Lo gascon coma lenga de comunicacion énter los Estats francés e espanhòu es ua idea qui m’agrada, mès ne sei pas s’es operacionala.

Bon, tornem a las nostas aolhas (revenons à nos moutons - volvamos a nuestras ovejas) !

Bordèu vila frèda, trista, barrada, borgesa, plojosa ? Tolosa vila cauda, gaujosa, populari, bolegaire, ensorelhada ?
Aquò son, pensi, "clichés". Clichés hòrt espandits, dens tota la França, e tanben a Bordèu !

Devi diser d’abòrd que vivi a Bordèu despuish 6 ans, quan ne coneishi pas briga Tolosa...
Vertat, doncas, que me manca ua vision pratica tolosenca.
Totun, legissi los jornaus e quauques libes, escoti lo monde, coneishi un chic l’istòria moderna de la França...

La mia prepausicion serà aquesta :
Tolosa e Bordèu, a maugrat d’imatges antinomicas, an hòrt de punts comuns, e dens las annadas qui vengan, van seguir la medisha via (la misma via).

1) Los punts comuns :


– metropòlis regionalas francesas :
Universitats (populacion d’estudiants enòrma dens las duas vilas), hòrt d’emplecs administratius.


– economia :
presencia de granas industrias (dont l’aeronautica) de còps implantadas per la politica volontarista de desvolopament de "metropòlis d’equilibri", a l’epòca de De Gaulle- Pompidou.


– populacion autorn de 700-800 000 estatjants (habitants) a l’òra
d’ara


– origina de la populacion : majoritat gasco-occitana dens las duas vilas (lo gascon pesa mei a Bordèu, mès es plan present a Tolosa) ;
lo Bearn, la Bigòrra, l’Armanhac, l’Agenés... an enviat hilhas e hilhs autant a Bordèu com a Tolosa.
Las duas vilas an recebut ua imigracion espanhòla hòrta.
Presencia basca mei hòrta a Bordèu, qui es benlèu la segonda vila basca francesa (aprèps Baiona, avans Paris ?).
Las duas vilas an avut ua populacion obrèra nombrosa (benlèu mei anciana a Bordèu).


– climat (aquò compta) : segur que n’es pas exactament parièr a Tolosa e Bordèu, mès totun dens las duas, i a ua doçor oceanica (mei oceanica a Bordèu, mès rai)


– distancia de Paris : Las duas son relativament aluenhadas de Paris, mès lo temps de transpòrt que disminueish.


2) Las diferencias :


– L’istòria :
Bordèu venguèt francesa dus sègles mei tard que Tolosa. A coneishut ua quasi-independencia dinc a 1453.
A arcuelhut ua populacion jodiva (judaica) escapada de l'Espanha e deu Portugal inquisitors. Aqueste grope a jogat un ròtle economic au hiu deus sègles, que totun ne sabi pas quantifiar.
Bordèu es estat un pòrt coloniau, e aquò la hè mei semblanta a Marselha o Nantes.
Bordèu a hòrt viscut deu vin, qui a desvolopat ua borgesia anglomaniaca (los Chartrons) e benlèu "despectiva" de tot çò qui, en Gasconha, n’es pas productor de vin de Bordèu.
Enfin, Bordèu a coneishut un miei sègle de "Chabania" (Chaban-Delmas...) : imitacion de Paris, manca de prospectiva economica, maishanta gestion, mespretz de la Gasconha...


– La geografia :
Tolosa es mei pròcha de la montanha, Bordèu mei pròcha de la mar.


3) E adara :

Damb la fin de la Chabania, Bordèu cambia, a l'encòp l'imatge e la realitat.

La renovacion-restructuracion deu centre de Bordèu, e deus cais
(quais ?), metamorfòsa la vila.

Bordèu vad (vien, devien) atractiva. I a hòrt de parisencs, de còps "bobos" (borgés bohemes) qui an enveja de viéner s’instalar a Bordèu autant com a Tolosa, a Marselha, a Montpelhièr, a Nantes. La proximitat de l’ocean, deu Bassin d’Arcaishon, deu Pais Basco, jògan en favor de Bordèu.

E los qui son a Bordèu n’an pas enveja de se’n anar. La campanha bordalesa es tanben hòrt atractiva, verda, damb vilatges e borgs de pèira, hòrt preservats.

Los "clichés" defavorables a Bordèu van càder chic a chic.

Las duas vilas van continuar de créisher. Ua creishença en partida devuda a delocalizacions d’emplecs parisencs, pr’amor que los parisencs, quan pòden causir, causissen sovent las metropòlis de l’Oest e deu Sud.

De mei, i aurà dens quauquas annadas un TGV Bordèu-Tolosa qui boterà a ua òra ("et des soupières") lo temps de trajecte.

Las duas vilas pòden vàder "vilas sòrs" (ciudades hermanas).
Nosautes gasconistas, avem aquiu un ròtle a jogar :
Encoratjar las relacions énter las duas vilas. Aquò se harà naturalament si sabem dinamizar l’espaci gascon.
Qu’auram tanben a transméter aus navèths venguts la memòria de la Gasconha, e sustot los sons aspectes mei arridents (e perqué pas troçòts de lenga ?). Pensi qu’i seran receptius.

Mès serà ua òbra de las granas.
Si i arribam, soi plan conscient qu’auram prés "lo tren en marcha",
pr’amor que l’impulsion iniciala serà venguda d’alhors. Mès rai.
La Gasconha qu’es estada vençuda. Podem pas cambiar lo passat, mès l’avenir, quiòc, benlèu !