Nivèus de lenga : enguiserar enguisherar embucar gorjar GSG

- Gerard Saint-Gaudens

| 10

Entà designar lo hèit de forçar bestias a minjar (en francès « gaver ») lo pichon diccionari de Per Noste (la Civada, 1984) que donava sonque "enguiserar" au menx entaus fòrmas deu Biarn.enguiserar = gaver
Lo diccionari de Peir Mòra que dona "enguiserar" tabé mes qu’i ajusta "enguisherar" e "embucar/embocar".embucar = gaver
Aqueths dus darrers parions non m’estonan pas guaire : que representan los biaix de prononciar de l’oest (negue e autes) e l’est gascons. Lo duo enguiserar/enguisherar que m’estona un chic mès puixque sembla un testimòni de dus etimologias desparieras, n’ac sei pas : lo guisèr (o lo gavèr) que designa las entralhas, la pòcha gastrica deus ausèths, çò nos ditz Mòra e non menciona pas nat equivalent deu tipe "guishèr" ; doncas d’on vieneré "enguisherar" s’es vertaderament emplegat en quauques parçans ?

Sia çò qui sia, qu’es de notar l’emplec d’un aute mot, per exemple en Chalòssa (e benlèu tabé endacòm mèi ?). Un deus dus gojats deu famos grop fòlk gascon « Inspector Cluzo » (Matiu o l’aute, n’ac sèi pas !) que ditz dens l’entervista a Fr 3 que trobam sus youtube (« the Inspector Cluzo en gascon sur FR 3 » ) que "gorja" las aucas (en bèth prononciar lo j com un yod : gourye).
Qu’es possible lo gascon de Cluzo e sia un chic "patesejat" com diseren los occitanistas, dab un vocabulari amendrit e un chic afrancesat. Benlèu. Mes totun qu’es de notar lo Cluzo n’emplega pas un verbi com "gavar" que seré plan segur clarament patesejant, com ua imitacion passiva deu francès "gaver" (mes atencion : qu’am vist qu’existeix "lo gavèr" enta designar la pòcha gastrica deus ausèths e "gavar" doncas non seré pas forcadament estoneder… ). Benlèu qu’existeix en quauques parçans despuix pausa…
Entà tornar a "gorjar" non sèi pas perque los diccionaris non l’acceptan pas (n’èi pas lo Palay a man) : que’m sembla d’un usatge populari, de la vita vitanta, bènlèu menx literari, menx rafinat que "enguiserar" mès de bon emplegar totun.

Labetz s’atz invitats a casa e s’us voletz hartar com cau, que’vs deixi totas aqueras possibilitats : los enguiserar/enguisherar, los embocar/embucar o… los gorjar ! S’atz problemas dab la Societat Protectora deus Umans que serà lo vòste problema ; entaus guits qu’es un aut ahar !

Grans de sau

  • Jou, mè que mè, ne crey pas (ou alavetz sonque’n quauques cas precís), en’questa noucioûn de "nibèu de lenga". Que hèn trop souvent passar ço qui es "difrença dialectau" per "nibèu de lenga".
    Ne’m pensi pas pr’exemple, qu’en un tèms dat, qu’avoússin dit au medish crot "enguiserar", "enguisherar", "embucar" e "gourjar" (ou sounque dus de’quiths). Ço qui n’empacha pas que saboússin lo sèns d’un aut mot. E se dit aqueth omi d’Inspectot Cluzo (uèèèè !!!) "gourjar", qu’es percè que’s dit atau a ço de soûn.
    Qu’at escriví l’aut cop, lous parlars que soun dijà nourmalisats ! Toutûn, qu’i a milès de nourmalisacioûns, alavetz... ! Que puyrén mèma díser en anans mè enlà, qu’i autant de nourmalisacioûns com de locutoús !

  • Los tres dictionaris (Palay, Mora, elementari per noste) que donavan tabé lo mot « arpastar » com sinonime de « enguisherar ». var.« arrepastar ».

    (n’ei pas jamei entenut aqueth vèrbe)

  • Jan Pèir,
    Que conèixevi lo verbe "arpastar" e que pensavi (que pensi enquera) que pòt exprimir tot biaix de neurir lo bestiar o la poralha. Per exemple e’m pensi que los paisans d’un còp era quand davan palha o ierba de minjar au bestiar, asseduts a l’auta part de la clauson traucada de la sala d’estar, qu’us arpastavan. Mes qu’es vertat lo Mòra qu’at defineix com "neurir a l’engreix". Benlèu lo quite autor deu diccionari e’ns poderé ajudar...

  • Hens la cançon de l’Alcartero (de Salias-de-Bearn), "Los Picatalòs", lo vèrbe "arpastar" qu’ei emplegat :
    "Arpastar aquera mossu(r)èra", qui vòu díser "Engraisser / gaver les riches".

    Jo qu’aimi hòrt aquera expression. D’alhurs, que correspond exactement a l’esperit de revòlta deus paisans o "métayers" meilèu deu sud de la Xalòssa / nòrd Bearn (Baix-Ador en fèit) a la debuta deu sègle 20au.

    Ací, las paraulas :
    http://kanta64.free.fr/chants_gasco...
    (Choisir une chanson, "Lous Piquetalos", afficher)

    Espiatz tanben aquera carta postala :
    http://www.delcampe.net/page/item/i...

  • Qu’èi dit que n’ avi jamei entenut aquet vèrbe « arpastar » mais que conèishevi aquera cançon. Que soi un tchic esparvolat...

  • En pais garonés : gorjar = gaver ; apasturar/sonhar = balhar la pastura (aus alimauts). Le gésier : lo grese, lo molèth.

  • Palay que dona : "gourjà" (A.L) v. - gorger ;cf. enguiserà .

  • Renaud,
    Solide que m’esperavi un chic la vòsta reaccion .Qu’avevi notat les vòstas darrèras contibucions e lo vòste estacament a tota expression locau , d’un biaix que diseren « egalitari » se’s pòt diser atau de parlars e pas de gent .La vòsta opinion que’m bremba de la de l’Eric Fraj suu plan « pan-occitan » : qu’am vist que per eth , quauqua fòrma locau d’ « occitan » en son parçan qu’es « l’occitan » e diguna auta fòrma n’ a pas mèi de legitimitat (sustot pas cap de fòrma « normalizada » e centrala ).Qu’em aqui au nivèu deus principis e s’es atau n’èi pas a discutir :lo vòste principe que pòt valer lo mon o quauque aute qui sia
    .
    Totun ,a despart deus principis ,que cau considerar quauques aspectes de la realitat :

    1) l’enorme esbrigalhament de parlars qui n’ès la consequença. Que sèi que collectatz aquèths parlars dab respecte auprès deus darrérs locutors natius.Mes pensetz un estonet a çò qui’n serà après qu’aujin desapareixuts aquèths.Quina rason auren los Gascons de tota origina d’aprener e praticar exclusivament l’antic parlar tipic d’un parçan ? Au contrari pensetz a l’inseguretat deus neo-parlants de cap a ua lenga qui poiré aver a beths còps per un mot francès ua vintea d’equivalents possibles e meme eixisteixin los medix mots en diferents parçans de Gasconha que poderen aver sens mes o menx despariers.Que’n sui segur :aquèths neo-parlans d’arron doman , sian motivats peu patriotisme gascon o per un chepic de curioser e d’obertura mentau , que’s van descorar lèu e mèi enquera quan e’s passaran la vita en diversas vilas e vilatges de Gasconha , se tot que va plan e se non van pas tribalhar e viver a Paris o quitament a Nava York o Singapor . Perque e deveren causir un gascon iperlocalizat e segun quin criteris ? Per aquò que mantieni la necessitat d’un gascon normat dab la flexibilitat mès grana qui’s posqui a costat de parlars locaus .Se voletz aprener l’espanhòu o lo polonès qu’at poderetz har xens aubuna nòrma centrau ?

    2) la situacion d’adara qu’es lo frut de dus,tres o mès de sègles de gascon minorat ,apraubit,emplegat per un grop sociau limitat ,quaireben tabé redusit au parlar, xens escrit e de hèit hòrabandit de l’escòla .E xens nòrma de quauque tipe qui sii. Lo resultat qu’es ua lenga amendrida en lo son vocabulari e las suas estructuras (mès tabé a beths còps dab bonas suspresas d’estructura e vocabulari milagorsament mantienuts ) e sometuda a l’influencia d’un françès dominaire.N’aimi pas tròp tapòc quan los occitanistes e parlan de « patesejaires » mes enfin que vòu diser quauquarren :per aquò las mias ipotesias (de discutir) sus « gavar » e « gorjar » .

    Qu’es vertat que dab aquera situacion non i a guaireben adara nivèus despariers (a part l’usatge sovent iper-academic de cercles occitanistas,solide :ua situacion denonciada peu Fraj) ;mès non vòu pas diser aquò que nivèus de lenga despariers n’eston pas notats quan la lenga viveva d’un biaix mès "normau".E se doman lo gascon era emplegat per ua societat mès diversificada (que podem esperar o au menx saunejar,non ?) , que i auré de segur nivèus de lenga :non se parla pas jamei parier en los mercats,los diaris, las unversitats , los bars ,etc…. Los quite escrivans qu’emplegan fòrmas estilisticas distinctas,etc… Tot aquò la generacion deus felibres de 1898 1930 l’avevan compres :lo quite Camelat qu’escrivo la sua òbra dab fòrmas de la plana de Pau e pas dab las de la sua vath d’Azun (idem entau Palay e autes).Lo quite gascon negre de Manciet emplegat en los sons romans qu’era menx caracterizat que lo vòste tabé .

  • La lengas sense poder centrau, sense administracion, sense estat qu’an ua grana diversitat lexicala e que pareishen doncas "esbrigalhadas". Au mié semblar, n’ei pas un esbrigalhament, mes ua riquessa e tanben un processus naturau. Uei lo dia, dab l’uniformisacion qui esmapa las minoritats, ua grana partida d’aquera diversitat que’s va esvalisar per segur. Totun cuélher-las avant que disparescan qu’a un interés linguistic certan.
    Alavetz que balhi aci mots emplegats en lo nord de la bigorra tà diser "gaver" : embucar, enguiverar [enguiouerà] (lo guivèr [guiouè] : le gésier).

  • Mercès Gérard de le vòsta responsa.
    Plan solide, tot çò que dísetz qu’es vrai e n’èi pas arré a contestar. Jo, çò qu’aurí aimat (mes ne’s harà pas jamè) qu’es que le normalisacion que’s hadossi deu baish dinc au haut. Deburar los dialèctes gascons dab precision, e de’cí enlà ne har un gran o "lo" gran. Que m’auré semblat mè segur e prudènt. Mes de tota mòda...

    E’m pensi que’vs pòdetz tostèm esléger un parlar plan definit, per estar quasi estupat, s’es estat documentat. Aquí, que hèci collèctas a St Lari en Vath Longa (09), en 50 ans, monde d’on que singui, se’s vòlen apréner un parlar que’s puiràn tostèm causir aquest (per exemple), percè en estudiants un parlar precís, que puiràn díser : que dísen atau en lo "mon" parlar, que conjugan atau. Que’s puiràn, e que pòden dijà, causir un parlar estructurat. En fèit, qu’es un confòrt, melèu qu’un "arreplec" sus si medish.

    Pas goaire a, qu’èi encontrat ua gojata de Nantes dont èra a apréner lo gascon e que volè parlar lo deu Manciet. En causints un gascon locau, que’s simplifica le vita d’un costat pramon qu’a dijà tot de hèit, n’i a pas mè sonque a l’estudiar. Totun, que sui plan consciènt, qu’es lo darrèr punt qui taca, l’estudiar ! Au mes de març tabè, un aut qu’èra a Tolosa e qui volè parlar lo gascon de le Vath de Oelh (31) percè lo son gran pair que n’èra.

    N’èi pas nada solucion, sonque pensadas, mes que sèi que puishque n’i avè pas nat parlar normat, que m’èi eslejut lo qui’m semblèva mè estructurat, lo parlar deu mon gran pair. E qu’èi aquesta chança d’aver un ligam dab le "tèrra". Mes autaplan, qu’at puirén har per quau parlar que singui d’on que singuin. En fèit, lo gascon normat, òc be, mes n’i es pas ! Alavetz, qu’es simple, sinqui aprénen un barrejedís, singui apréner quauquarré de bastit...

    E entà çò deu nivèu de lenga, qu’at tròbi sovent ridicule quèn los occitanistes ves disen aquò. Uei lo jorn, qu’es simple qu’i a locutors naturaus qu’èran quasi tots paisans o gessits d’ua familha paisana e neo-locutors dont tribalhan per le màge part en lo mitan occitanistes. Entà aver nivèus de lenga, que carré qu’i avossi difrènts nivèus sociaus... E entà çò deus francismes, un francisme que pòt aver arremplaçat lo mòt vielh, com "gavar" per exemple. Mes qu’es atau, entà jo, qu’es un "fèit".
    Mes plan solide que bèth tèmps a, qu’existèvan aquiths nivèus. E encoèra quauques còps, qu ve n’amàssatz un dont medís vilatge com los auts e dont parla ua lenga blossa, mensh francisada, dab un vocabulari ric, e pr’estar damorat a çò de son dab los auts...

Un gran de sau ?

(connexion facultative)

  • Pour créer des paragraphes, laissez simplement des lignes vides.

Ajouter un document

Dans la même rubrique :


 

Sommaire Noms & Lòcs