Carte des dialectes gascons Basée sur les atlas linguistiques

- Gaby

Carte réalisée sous QGIS à partir du tracé de 52 isoglosses internes à la langue gasconne, d’après l’ALG et un peu l’ALF.

On peut en outre diviser le gascon en quelques zones principales :
 Le gascon occidental (bordelais, bazadais, landais y compris la zone en orange, béarnais occidental)
 Le gascon oriental (armagnacais, bigourdan et Aure, commingeois/couseranais, zone de transition garonnaise)
L’isoglosse très net entre ces deux est la prononciation des voyelles finales atones.

Autres subdivisions :
 Gascon périphérique (bordelais, zone de transition garonnaise, couseranais de transition), à faible degré de gasconité. On y trouve généralement des traits comme le maintien des -n- intervocaliques et l’article una, l’absence de a- prosthétique, ga- et ca-, l’absence de l’énonciatif que...
 Gascon pyrénéen : caractérisé notamment par les articles eth, era.
 Gascon méridional (ou "du sud-ouest") : on peut regrouper Béarn et Bigorre qui partagent clairement un trait, la non-nasalisation (-an pron. [a]).
 Gascon septentrional : on y place le bordelais, et on peut y ajouter des dialectes intermédiaires (landais septentrional et bazadais). Dans ce cas, les traits typiques seront l’emploi du verbe faler et la finale -èir.
 Gascon maritime s.s. (parlar negue) : cf. les travaux de Halip.

Les dialectes sont déterminés en se basant sur les faisceaux d’isoglosses les plus "denses" :

Voici le détail des isoglosses, répartis sur plusieurs cartes pour une meilleure lisibilité :

Grans de sau

  • Ací qu’atz les arremarcas qui èi hèitas per corric.

    Caler/faler qu’es un chic mèi complicat. Sanguinet n’a pas sonque FALER, Biscarròce qu’a FALER hòrt majoritari dab tralhs de CALER en çò de quauques locutors, Parentias qu’a majoritàriament FALER dab un chic mèi de CALER qui no pas Biscarròce. Gastas qu’a CALER. Xos = CALER, Lipostèir, Pissòs, Sòra, Licseir = FALER. Tralhs de FALER a Començac e quitament Lebohèira.Per uva/una. Sanguinet, Biscarròce, Parentias, Lipostèir, Pissòs, Sòra e Licseir = UNA (mau sínguinn quauques UVA notadas per l’ALG a Biscarròce e Parentias mès pas briga significativas). Gastas, Luva, Xos, Començac = UVA.Mès, per jo, lo mèi importènt que sonn los trèits definitòris deu gascon e qu’es pramon de’quò botèri Biscarròce e Parentias hentz lo gascon generau centrau e Sanguinet hentz lo gascon genraue intermediari.
    La Tèsta (clar) : Anuit, l’aine a falut (preterit falut) portar una carga de harina en passantz pròixe de la laguna deu crabèir. Jo ic sèi bienn.Sanguinet (néguer septentrionau o girondin) : Aneit, l’aine a falut (falot) portar una carca de harina en passantz pròixe de la laguna deu crabèir. Jo ic sèi bienn.Biscarròce (néguer centrau o grand landés) : Uei, l’aine qu’ a falut (que falot) portar una carca de haria en passantz pròixe de la laguva deu crabèir. Jo qu’ic sèi bienn.Parentias (négeur centrau o grand landés) : Uei, l’aine qu’a falut (que falot) portar una carca de haria en passantz pròixe de le laguva deu crabèr. Jo qu’ic sèi bienn.Gastas, Pontens, Sent Pau, Senta Aulàdia (néguer centrau o grand landés) : Uei, l’aine qu’a calut (que calot) portar uu’ carca de haria en passantz pròixe de le laguva deu crabèr. Jo qu’ic sèi bienn.Mamisan/Aurelhan (néguer centrau o grand-landés) : Uei, l’aine qu’a calut (que calot) portar uu’ carca de haria en passantz pròixe de le laguva deu crabèr. Jo qu’at sèi bienn.Biars (néguer mijornau o marancin) : Uei, l’aine/l’aso qu’a calut (que caló) portar uu’ carca de haria en passant(z) pròixe de le laguva deu crabèr. Jo (prononçat you) qu’at sèi bienn.
    Vertat lo gascon maritime septentrionau que va dinc a Mamisan, qu’as rason. L’influença deu parlar deu Buix que deminga en anantz de cap entau migorn se causíssem aquiths trèits, mès que ne poirem causir d’autes tabé (faler/caler, -èir/-èr, una/uva,- N-/-0-, anuit-aneit/uei, la/le, QUE enonciatiu/0, preterit septentrionau/mijornau, J/Y) Sanguinet +++++++++, Biscarròce ++++++, Parentias ++++, de Gastas dinc a Mamisan ++. Que parlerí de maritime mijornau a partir de Biars ond ne tròbann pas nat deus trèits mantavuts. Mès Biscarròce ne pòt pas estar deu gascon (generau) septentrionau pramon que pensi lo critèri destriadeir qu’es lo hèix de les isoglòssas deus trèits especifics. Tots qu’i sonn a Biscarròce e Parentias mès que n’i a dus de manca a Sanguinet (per jo pro recentament). E lo quiti parlar de La Tèsta qu’es pro influençat preu landés percé de le demigracion landesa hòrt importènta (qu’es pramon de’quò los enquistaires de l’ALG que trobèrenn quauques QUE, pr’exemple).

  • Que sui a-d-uva dab le carta deus dialèctes mès ne boterí pas Biscarròce, Lipostèir, Pissòs, Mosteir, Velada, Argelosa, Sòra, Licseir, Calenn e Malhàs en lo gascon septentrionau sonque pramon deu suficse -èir, ne sufís pas. Que’m domandi tabé lo gascon deu Vasadés s’es de vrai septentrionau, que’u veirí mèi centrau qui no pas septentrionau pramon l’ALG que muixa que coneix lo QUE quònd ne l’emplega pas sistematicament.

    Je suis aussi d’accord pour dire que le gascon "noir" n’est pas un dialecte en soi puisque, malgré l’aspect spectaculaire de son vocalisme, cela ne l’individualise pas radicalement de ses voisins avec lesquels il partage tout le reste. En gros, pas de différence linguistique majeure entre Urt et Labastide Clairence, Ygos et Garein, entre Sanguinet et La Teste ou entre Saint-Symphorien et Bourideys.
    Selon moi, le véritable gascon septentrional est ce que tu as nommé gascon bordelais. La Lande Girondine (Cernès sud), le Buch méridional et le Bazadais c’est plus compliqué.

  • Perdon, que’m sui trompat de "copié-collé". Qu’es aqueth, purmèir tròç.

    Caler/faler qu’es un chic mèi complicat. Sanguinet n’a pas sonque FALER, Biscarròce qu’a FALER hòrt majoritari dab tralhs de CALER en çò de quauques locutors (anar escotar lo Bernat Darmuzey pendènt l’entervista de Viure al País), Parentias qu’a majoritàriament FALER dab un chic mèi de CALER qui no pas Biscarròce (enregistrament ALG de Jean-Baptiste Léglise dond emplega QUE FAU e QUE CAU l’un a-arrond de l’aut. Gastas = CALER. Xos = CALER. Lipostèir, Pissòs, Mosteir, Velada, Argelosa, Manòr, Viganon, Sòra, Licseir = FALER. Tralhs de FALER dinc a Lebohèira e quitament Començac. Notar le conjugason de Sanguinet qu’es, au futur pr’exemple, FARRA mès a La Tèsta, Gujan e Lo Teix FADRA. Un chic Sanguinet com s’avè gahat FALER xètz dixar le conjugason landesa de CALER.

    Uva/una. Sanguinet (harina, vesina, laguna, luna, plena mès molièir), Biscarròce, Parentias, Lipostèir, Pissòs, Mosteir, Velada, Argelosa, Viganon, Manòr, Sòra e Licseir = UNA (mau sínguinn quauques UVA notadas per l’ALG a Biscarròce e Parentias mès pas briga significativas. Mès haria, vesia, laguva, luva, plea, moliè(i)r). Gastas, Luva, Xos, Començac, Trençac etc... = UVA.
    Mès, per jo, lo mèi importènt que sonn los trèits definitòris deu gascon e qu’es pramon de’quò botèri Biscarròce, Parentias e totas les comunas a bisa de les Lanas hentz lo gascon generau centrau mès Sanguinet hentz lo gascon generau intermediari (absença de QUE et -N- hòrt majoritari).

    La Tèsta (clar) : Anuit, l’aine a falut (preterit falut) portar una carga de harina en passantz pròixe de la laguna deu crabèir. Jo ic sèi bienn. Fadrà véder aquò.
    Sanguinet (néguer septentrionau o girondin) : Aneit, l’aine a falut (falot) portar una carca de harina en passantz pròixe de la laguna deu crabèir. Jo ic sèi bienn. Farrà véder aquò.
    Biscarròce (néguer centrau o grand landés) : Uei, l’aine qu’ a falut (que falot) portar una carca de haria en passantz pròixe de la laguva deu crabèir. Jo qu’ic sèi bienn. Que farrà véder aquò.
    Parentias (néguer centrau o grand landés) : Uei, l’aine qu’a falut (que falot) portar una carca de haria en passantz pròixe de le laguva deu crabèr. Jo qu’ic sèi bienn. Que farrà véder aquò.
    Gastas, Pontens, Sent Pau, Senta Aulàdia (néguer centrau o grand landés) : Uei, l’aine qu’a calut (que calot) portar uu’ carca de haria en passantz pròixe de le laguva deu crabèr. Jo qu’ic sèi bienn. Que carrà véder aquò.
    Mamisan/Aurelhan (néguer centrau o grand-landés)  : Uei, l’aine qu’a calut (que calot) portar uu’ carca de haria en passantz pròixe de le laguva deu crabèr. Jo qu’at sèi bienn. Que carrà véder aquò.
    Biars (néguer mijornau o marancin)  : Uei, l’aine/l’aso qu’a calut (que caló, lo preterit quònd existèva unqüèra) portar uu’ carca de haria en passant(z) pròixe de le laguva deu crabèr. Jo (prononçat you) qu’at sèi bienn. Que carrà véder aquò.

  • Dusau tròç

    Qu’as rason, lo gascon maritime septentrionau que va dinc a Mamisan percé de les influenças deu Buix (Buix e Bòrn que sonn estats amassats pausa dehentz un arxiprèstat e lo monde deu Bòrn que demigrèvann hòrt de cap entau Buix, susquetot La Tèsta e Gujan. Que pus mèmes mantàver lo cas de le familha deu Claude Courau dond anot au Pòrge en arribantz de Sent Delian de Bòrn. Los Testerins qui coneixi qu’ann quasi tots aujons de Sanguinet, Biscarròce, Senta Aulàdia etc.. L’influença deu parlar deu Buix que deminga en anantz de cap entau mijorn se causíssem aquiths trèits (faler/caler, -èir/-èr, una/uva,- N-/-0-, anuit-aneit/uei, la/le, QUE enonciatiu/0, preterit septentrionau/mijornau, J/Y). Mès que ne poirem botar d’auts, com los incoatius pr’exemple punissi/puneixi, los possessius compausats mon/lo mon etc... Alavetz :
    Sanguinet +++++++++
    Biscarròce ++++++
    Parentias ++++
    De Gastas dinc a Mamisan ++.

    Que parlerí de maritime mijornau a partir de Biars (lo baionés que seré atau uu’ varianta pro caracterisada deu mijornau) ond ne tròbann pas nat deus trèits mantavuts. Mès Biscarròce ne pòt pas estar deu gascon (generau) septentrionau pramon que pensi lo critèri destriadeir qu’es lo hèix de les isoglòssas deus trèits especifics, -èir/-èr ne sufís pas e que sàbem -èir que drabèva mèi bas d’auts còps, que pensi dinc a le lemita actuau de -èira (le toponimia que l’amuixa : Sencey, Nasseys a Parentias o Haouléougey a Biars. Que n’aví tabé trobat a Soston mès ne’m brembi pas mèi quau). Tots los trèits especifics qu’i sonn a Biscarròce e Parentias mès que n’i a dus de manca a Sanguinet (per jo pro recentament, au menx tà çò deu QUE, pramon le mia informatriça deu lòc Marie Dutruch, vaduda en 1900, que l’empleguèva majoritàriament). E lo quiti parlar de La Tèsta qu’es tabé influençat preu landés percé de’quiths demigrats landés (qu’es pramon de’quò los enquistaires de l’ALG que trobèrenn quauques QUE, pr’exemple. Lo Moureau, autor deu diccionari de La Tèsta, que lo didè tabé).

  • La dialectologie gasconne, presque mieux que le sexe !!
    Comme il pleut j’ai repris les cartes ALG du volume 6. Copie du message envoyé en privé à Gaby :

    Adiu,

    Que plau, que’m vaga e que m’agrada hòrt le dialectologia gascona. Alavetz qu’èi tornat aubrir l’ALG 6 e que sui anat véder les cartas 2518-2526 dond tànhenn a le caracterisacion deus dialèctes gascons. Les cartas 2524-2526 que sonn le sintèsi e le cartografia deus dialèctes.
    Qu’èi acomparat aquò dab le toa carta e, de vrai, los arresultats qui tròbas per comparèr au monde de l’ALG que sonn pro comparadeirs e que dirí le toa carta qu’es mèi precisa e justa. Alavetz, que m’aduvi dab le toa carta deux dialèctes, simpla, de bon legir e entelligènta. Quònd hadori jo le carta simplificada deus dialèctes, que hadori uu’ error pramon çò qui èi aperat girondin septentrionau (1) qu’es mèi esplandit e qu’i cau hornir tot lo triangle medoquin, au sens larg, deu nòrd deu Buix dinc a l’Enter duas Mars. Que pensi l’ALG qu’a hèit uu’ error grafica de no pas desseparar Saucats de Pujòus sus le carta 2526 quònd muixa uu’ linha de dusau grad sus le carta 2525. Atau le lemita entre vasadés e girondin cau que passi enter Saucats (bordalés e septentrionau) e Pujòus (vasadés). Alavetz, qu’ès tu qui as rason de desseparar lo vasadés deu girondin. Per çò qui apèras bordelais e bazadais que sui a-d-uva. Sonque lo punt 662 (Viganòs, que l’as desbrembat) qui cau hicar en dehòra deu landés maritime.
    Que m’aduvi tabé dab çò qui apèras "parlers de transition de Gascogne orientale" e qu’as rason de no pas desseparar Agulhon e Lafita, com ic hadori jo (3 e 4). Tabé, a Parentias qu’es UNA e pas UVA.

    Per arresumir :

    Bordalés = OK (hornir Viganòs)
    Vasadés = OK
    Garonés periferic = OK
    Landés maritime septentrionau = OK (mès pas Viganòs, a hicar dab lo bordalés)
    Landés maritime centrau = OK (mès pas Labrit)
    Landés maritime mijornau e Baionés = OK
    Xalossés = OK (estossi tu, ne l’apèrerí pas "landais central")
    Turçan e Lanòtas = OK (qu’i boterí Labrit)
    Armanhaqués-neraqués = OK
    Biarnés occidentau e orientau = OK
    Tots los autes dialèctes de les Pirenèas = OK

    Per l’aute carta :

    Gascon occidentau/orientau = OK
    Gascon septentrionau = no, ne dixerí pas sonque lo bordalés com septentrionau percè lo vasadés e lo maritime landés ne’n sonn pas entà jo (-èir ne sufís pas com critèri).
    Gascon mijornau = OK.

    Ací qu’as les duvas cartas ALG (2525 e 2526) qui sintetisèri quauques anadas a (ne sèi pas mèi se les as). Que cau amassar 3 e 4, desseparar Saucats de Pujòus e tabé lo vasadés deu bordalés. Que cau tabé hicar lo vasadés henz lo gascon centrau e pas septentrionau. Tà çò de mèi, qu’es hòrt pròixe de le toa sintèsi. Un còp de mèi, qu’as hèit hòrt un bon tribalh. Un de’quiths jorns, que carràs vir véder l’ALG 6.

  • Voici les cartes synthétiques de la fin du 6ème volume de l’ALG.

     2524 est la synthèse des 5 présentées avant, qui passent en revue 426 items (2518 = phonétique diachronique, 2519 = phonologie, 2520 = morpho-syntaxe, 2521 = verbe, 2522 = lexique)

     2525 et 2526 qui traduisent tout cela en dialectes.

     2530 et 2531 présentant le fameux champ gradient de gasconnité qui agace tellement certains.

    Par rapport à la carte 2526, on voit que Gaby n’est pas tombé loin du tout des conclusions de l’ALG. Je ne sais pas qui les a conçues. Séguy, Allières ou Ravier ?

    Je les envoie à part à Tederic et Gérard afin qu’ils les mettent en ligne car je ne sais pas le faire.


Un gran de sau ?

(connexion facultative)

  • Pour créer des paragraphes, laissez simplement des lignes vides.

Ajouter un document

Dans la même rubrique :


 

Sommaire Noms & Lòcs